«АДАЛ ЕҢБЕК АЗДЫРМАЙДЫ АДАМДЫ...»

«Сыр елі – жыр елі» деген сөз текке айтылмаған. Оның ішінде Қармақшы өңірі жырау-ақындарымен, әнші-шайырларымен танымал. Өмірде қоңыр күй кешіп, ұсталықты ұстанса да, өмірінің соңына дейін қолынан қаламын тастамаған жанның бірі – Қыштақ Айғодықұлы.

Оның өмір жолына қысқаша тоқталар болсақ, әкеміз 1926 жылы Қорқыт баба қонысына жақын орналасқан «Кеңтоғай» мекенінде дүниеге келген. Балалық шағы миллиондаған адамның қанын төккен сұрапыл Ұлы Отан соғысымен тұспа-тұс келді. Қазақ атамыздың тегіне қарайтын қасиеті бар ғой. Сол айтқандай, әкесі Айқодық заманында діни сауатты болған кісі. Үлкендердің айтуынша «Көкілташ» медресесінен білім алған. Жүсіп қажының шәкірті болған деседі. Көкірегі ояу, білімді жастың болашағы жарқын боларын білген ол жергілікті жерде қазақ балаларына мұсылманша хат танытып, имандылыққа, адамгершілікке, адалдыққа үндеп отырған.

Қ.Айғодықов еңбек жолын аудандық тұрмыстық қажетін өтеу комбинатында ағаш ұстасы болып бастайды. Кейін келе Кеңес одағы тұсындағы санаулы мекеменің сапынан саналған – Жосалы механикалық зауытында, ХРСУ-да жұмыс істеп, зейнеткерлікке шыққан. Отбасында жарымен 3 ұл, 5 қыз тәрбиелеп өсіреді. Әке тәрбиесінің әсерімен дін жолын таңдамаса да, Алласына адал болып, уақытының дені жұмыспен өтсе де, әркез қалам-қағазбен дос болып, жыр шумақтарын, даналық сөздерін жазудан жалықпаған.

Өлеңінің бір шоғыры тәрбиелік мәнге құрылып жазылса, кейбірі шежіреден сыр шертеді. Енді бірі айналасындағы ағайын-туыстың ынтымағына бағытталады. Тереңнен сөз маржанын теріп, оқырманына ұсынады. Қарапайым еңбек адамы бола тұра оның әдебиетке, ұлтына деген ықылас-сезімі өлеңдерінен анық аңғарылады. Тағы бір айтарлығы, 1980-1990 жылдары кезінде «Коммунизм шамшырағы» деген атпен шыққан аудандық газетте өлеңдері мен басқа да материалдары жарық көрген. Өкініштісі сол, ақынның көптеген өлеңі сақталмапты. Десе де, қолдағы барды қанағат деп, редакциямызға жай келмей, Қуаныш ағамыз әкесінің сарғайған сары дәптерін қолтығына қыса келіпті.

Онда назарымызды аударғаны – «Ескерту» деп тақырып қойып, өсиет сөз арнағаны.

«Кейінгі жастар көре алмай қалған дүние керуенімен келмеске кеткен, өзімнен жасы үлкен туыстарымның, аты шыққан ардақталғандарын айтсам, жас ұрпаққа титтей болса да пайдасы тиер деп жазып отырмын. Әр адам өзінің туған елін, туған жерін жақсы көріп, туысқандарының қандай болғанын еске түсіріп отырады ғой. Сол сияқты мен де ескеріп, әңгіме етсем сөкеттігі болмас... Уақыт керуені зымырап өтіп барады. Жеке адам үшін баянсыз дүниеде бізде мәңгі көз жұмармыз. Өнегелі адамның өмірдегі орны үңірейіп қалады. Бізден кейінгі жас ұрпақ біздің сол істеген ісімізді өзіміз өткен соң ғана есіне алып, сағынатын болады. Бәріміздің де түпкі мәкәніміз, көрмеген көшеміз ана дүние. Сондықтан шама жеткенше көрген-түйгенімді қағаз бетіне түсіре беруді жөн көрдім!» деп баяндайды.

Ақынның өлеңдеріне зерделей қарасақ, Сыр шайырларының үні кеп қосылғандай. Сөз саптауы мен ұйқасы да үйлесе кетіп, иірім жасайды. Шағын дәптердегі қай шығармасын алып қарасақ та, жүйелі ойға, үлкендік жолға құрылған. Айтары бар, жүрекке қона кетері бар. Мысалы, жастық пен қарттық жайында былайша қалам тербейді.

«Сен бақыт қонарыңда жанған шамсың,

Арайлы әппақ болып атқан таңсың.

Қайырылмай қонған бақыт кетерінде,

Өмірде дым жүрмеген терең сайсың.

Жас өмір бақта өскен алмадайсың,

Кәрілік тұзсыз піскен салмадайсың.

Дем бітіп жарық дүние сөнерінде,

Өтініп өміріңді жалғамайсың.

«Бүгін қой, ертең кел» деп саудаласып,

Пысықсып алдарқатып арбамайсың.

Ет те еңбек өміріңнің үлесін ал,

Сан соғып, қапы сірә қалмағайсың!» деп оқырманына ой тастаса, адам өміріндегі еңбек етудің мәнін тереңнен түсіндіреді.

«Басыңа бақыт қонса, сенсің гүлдей,

Жайнаған бәйшешексің неше түрдей.

Кідірмей кетерінде бастан бақыт,

Қаптайды қаратұман қара түндей.

Опық жеп отырарсың сол уақытта,

Ұшырған ақ сұңқарың ешнәрсе ілмей,

Сол кезде адал еңбек аздырмайды,

Бақытың қайта қонар бір мүдірмей» деп еңбек еткеннің абыройлы болатынын жырға қосады.

Ақынның өлеңдеріне тән дүние – ол туған жеріне деген сүйінсеншілігі мен адалдығы. «Туған елім» атты өлеңінде:

«Елім бай, жерім де бай туып-өскен,

Қуанып кірім жуып, кіндік кескен.

Кейбіреу Арқа менен Қуаңға өссе,

Мен өзім сұлу Сырдың бойында өскем.

Кеңтоғай-Шақбақтоғай-Жапырақшы,

Жалғасып бір-бірімен иіндескен.

Шоқалақ-Сүйінқара-Байзақтоғай,

Көрінген көзді тартып бір белестен.

Қорқыт пен Қармақшының арасынан,

Жаз жұпар, қыста салқын самал ескен.

Ой қозғап ұмытылмайды осы жерлер,

Өтсе де ұзақ жылдар құмдай көшкен.

Тоңмайдай топырағы таза болған соң,

Диқандар қауын-қарбыз жылда жескен.

Сан мың жан сая тауып, сайрандайды,

Салқындап суға түсіп ерте-кешпен.

Гүл иісі көңіл ашып гүлістандай,

Таза ауа жұтқаның да кетпейді естен» деп кең тыныстап барып тоқтайды. Оның «Сырдария» атты өлеңінің де өзіндік айтары бар.

«Сырдария суың зәм-зәм, шекер балдай,

Ішкен жан кеткен емес мейірі қанбай.

Өзенсің шөліркемей мәңгі ағатын,

Қысы-жаз қалыпыңнан бір күн танбай.

Жұп-жұмсақ майда иірімді ағысың бар.

Сұлудың сылдыраған шолпысындай.

Бір көрген кісі келмей кеткен емес,

Қызығып көрікіңе қайта оралмай.

Айналаң алтын дәнді егістерім,

Әртүрлі масатыдай құлпырғандай.

Жағаңда тамылжыған бақша мен бақ,

Миуалы иісің жұпар аңқығандай...» деп көркем суреттеледі.

«Балаларыма өсиет» өлеңінде ұрпағын адалдыққа, еңбекқорлыққа үндейді.

«Адал еңбек аздырмайды адамды,

Тиянақты болсаң егер табанды.

Тасқын селдей тоқталмайды толассыз,

Күннен-күнге артылдырып бағаңды.

Еңбек етсең ел сүйсінер ерім деп,

Ел сүйсінсе сенде даңқ, сенім көп.

Ақта адамдық борышыңмен арыңды,

Халқың үшін жігерлен де терің төк.

Еңбек етпей көше кезсең ерініп,

Түске дейін жатсаң ұйықтап керіліп.

Қашар сенен ары жоқ деп адамдық,

Жөн сілтемей жиіркеніп жерініп.

Жалқау болсаң қалғаның сен оталмай,

Еңбек еткен топқа кірмей бата алмай.

Бұл дүниеден мәңгі бақи қалғаның,

Ескерусіз атың өшер аталмай.

Адам болып шыққаннан соң жарыққа,

Келсе шамаң қашпа еңбектен жалықпа.

Игілігін Отаның мен ел көрсін,

Айта жүрер қалсын атың тарихта» деп аталық өсиетін айтады.

Мұнан өзге ардақты азаматтың «Сен кімсің дегендерге жауабым», «Дос деген кім?», «Баланың қадірі», «Саудагердің сыңайы», «Бәйбішеме» және басқа да арнаулары бар.

Адам баласының ғұмыры артына қалдырар өнегесімен, жақсы атымен маңызды десек, Қыштақ атамыз да әжемізбен бірге өнегелі өмірлерінде ұл- қыздары мен немере-шөберелеріне ақадал тәрбие беріп, адамгершілікке баулыған жандар.