Далабай Ешпанов қазақ елінің біртуар азаматы  Қаныш Сәтпаевпен бірге еліміздің сайын даласын кезіп жүріп, тау-кен орындарын зерттеу арқылы  осы саланы дамытуға орасан үлес қосқандардың бірі де бірегейі екенін бүгінгі ұрпақ білмегенімен, аға буын өкілдерінің есінде.

Ия, қойнында талай сырды жасырып жатқан қазақтың дархан даласын зерттеуді бала жасынан армандаған Далабай Оспанұлы 1939-1941 жылдары талай дарын иесін үлкен өмірге қанаттандырған киелі Тұрмағамбет ауылындағы орта мектептің 7 сыныбын  тәмамдағасын, Қызыл­орда қаласындағы  жас кадрларды даярлайтын арнаулы оқу орнында білім алып шыққан соң,  алғашқы еңбек жолын өзі туып-өскен ауылдағы шаруашылықта есепшілік қызметтен бастайды. Әлбетте, бұл уақытта елімізде Ұлы Отан соғысы өтіп жатқан кез.  Жас та болса, өзінің ал­ғырлығымен, ізденімпаздығымен, ең­бек­­қорлығымен таныла білген жас маман өзге замандастарымен бірге сол жылдары барша халықпен бірге «Бәрі де майдан үшін, бәрі де жеңіс үшін» деген ұран аясында күндіз-түні тынбай еңбек етіп, фашизмге қарсы соғыстың аяқталуына үлесін қосады. 

«Көппен күткен ұлы той» дегендей, төрт жылға созылған соғыста аяқталып, ұрыс даласынан майдангерлер де аман-есен туған жерге орала бастайды. Адамдар соғыс жылдары тұралап қалған халық шаруашылығын қайта қалпына келтіру жұмысына кірісіп кетті. Олардың қатарында  осы аралықта  өз ісінің маманы атанған Далабай Ешпанов та бар еді. 

Міне,  жас та болса арманы асқақ Далабай көп ұзамай Алматы қаласына жол тартып, бала кезінен алдына мақсат еткен  кен-тау институтына оқуға қабылданады. Ол жоғары оқу орнында білікті мамандардан дәріс ала жүріп, есімі кейіннен қазақ халқына ғана емес,  Кеңес үкіметіне танылған Шахмардан Есенов, Евней Букетов сынды қоғам қайраткерлерімен дос­тасады.  Бес жыл бойы осы мамандықтың қыр-сырына қаныққан «Ақтайлақтың» кешегі қара баласы арнайы жолдамамен Жезқазған өңіріндегі кен өндіретін шахтада макшейдер мамандығы бо­йынша қызметке қабылданып,  осы салаға қырық жылдан астам өмірін арнайды.

 «Дала дарабозы» атанған Далабай Ешпановтың балаң жігіт шағынан бастау алып, ақыл айтар ағалық жас аралығындағы өмірі Арқа жерінде өтті.  Қарапайым макшейдер болып еңбек жолын бастаған ол жылдар өте сала майталмандарынан үлгі-өнеге ала жүріп, өзі де шеберлігін шыңдайды. Осындай еңбекқорлығының арқасында бас инженер, партком хатшысы, шахта бастығы, рудник директоры қызметтеріне жоға­рылайды.

«Еңбек – өрге бастайды» дегендей, 1971 жылы Далабай Ешпанов  ҚазКСР Орталық партия комитетінің шешімімен «Ақшатау» кен-байыту ком­­бинатының, ал 1974 жылдан 1980 жылға дейін Жезқазған кен-метал­лур^­гия комбинатының бас инженері, сондай-ақ 1980 жылы Балқаш кен-металлургия комбитанының  бас директоры қызметіне тағайындалып, осы  қызметті 1987 жылы құрметті зейнет­керлік демалысқа  шыққанға дей­ін істейді.  Білікті маман қай кезде де сұранысқа ие екені белгілі. Ол зейнеткерлік демалысқа шыққан соң да  «Қазақмыс» корпорациясында бас сарапшы болып қызмет етті. Көптеген шәкірт тәрбиелеп, олардың қоғамнан өз орнын табуына үлес қосты.

Атпал азамат  Арқа өңірінде өткізген саналы өмірінде бүгінде тәуелсіз еліміздің өркендеуіне сүбелі үлес қосып келе жатқан  көптеген тау-кен шахтасы мен комбинатының салынуына және жаңа өндірістік қуаттарды іске қосып, байыту фабрикаларын модернизациялауға атсалысады.  Білікті басшының ұйымдас­тыру­шылық қабілетінің арқасында Жезқазған мыс қорыту зауыты кен қазу және оны өңдеу, шығарылған мыс концентрациясындағы металдың көлемі бойынша бұрын-соңды бол­маған көрсеткішке ие болады.  Дүние­жүзі бо­йынша тұңғыш рет мысты сұйық ваннада қорытуды іске асырады. Осындай еселі еңбектің нәтижесімен ол Ресейдегі Кривой Рог кен институтында ғылыми дессертация қорғап, техника ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесіне қол жеткізеді.

Далабай Ос­­­пан­ұлы басшылық қызметте жүр­генде қарамағындағы қызметкерлер мен жұмысшылардың тұрмыстық жағ­дайын жасаудан  аянған емес. Далабай Ешпановтың  Ақшатау, Жезқазған, Бал­қаш кен-металлургия комбинаттарында басшылық қызмет атқарған жылдары көптеген азамат баспаналы болса, қызметкерлердің әлеуметтік тұрмыс-тіршілігін нығайту мақсатында комбинаттар жанынан мәдениет үйлері мен саяжайлар, спорт алаңдары мен емханалар, басқа да әлеуметтік нысандар салынды. Көптеген қызметкер мемлекеттік наградаға ие болды.

Қазақ даналығында «Жақсыға жа­қын көп» деген ұлы сөз бар. Міне, қазақ елі­нің сайын даласының қойнауында жат­қан құнды байлықты зерттеп, оны болашақ ұрпаққа аманаттап кеткен атпал азамат ұстазы Қаныш Сәтпаев, соны­мен қа­­тар әріптестері Шахмардан Есенов, Ев­ней Букетов,  Бозтай Ақбергенов, Те­меш Сәдуақасов және басқа да қоғам қай­­раткерлерімен қоян-қолтық қызмет етіп, ел байлығын еселеуде аянбай еңбек етті.

Мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстан Орталық партия комитетінің бірінші хатшысы Дінмұхаммед Қонаев өзінің «Ақиқаттан аттауға болмайды» естелік кітабында бірге қызмет еткен қазақ жайсандарына былай деп мінездеме береді: «...ірі өндіріс ошақ­тарын­да өздерінің білімін, іскерлігін көрсеткен, яғни сыннан өткен өндіріс қолбас­шылары» деп санаулы ғана адамның есімін атайды. Әрине, сол ұлт арыстарының қатарында жерлесіміз Далабай Оспанұлы Ешпанов та бар. тіпті, КСРО Үкіметінің солақай саясатымен  1986 жылы  Алматы қаласында өткен Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық комитетінің пленуымында КСРО Орталық комитетінің шешімімен Дінмұхаммед Қонаевты орнынан алып тастағанда оның жанынан бәрі алшақтап қашқанда, тек екі ғана азамат «арым жанымның садақасы» дегендей,   қанша жыл ел қорғаны болған Дінмұхаммед Қонаевтың жанында қалған екен. Сол екеудің бірі – Олжас Сүлейменов болса, екіншісі – Далабай Ешпанов екенін біріміз білсек, біріміз білмейміз. 

Ия, «Дархан даланың данышпаны – Далабай» атанған жерлесіміз туған жерінде, яғни Қармақшыда қызмет етпесе де,  күллі қазақ халқының болашағы үшін тер төкті. Өмірін елінің жарқын болашағына арнап, еткен еселі еңбегі үшін мемлекет тарапынан көптеген марапатқа ие болды.  Жерлесіміз КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегері атанса, «Ленин», «Октябрь Революциясы», «Еңбек Қызыл Ту» ордендері мен бірнеше мемлекеттік және мерекелік  медальдардың, сонымен қатар «Қазақстанның еңбегі сіңген кеншісі» төсбелгісінің иегері атанды.

Десе де, «Өмірге келмек бар да, өлмек бар» дегендей,  Сыр елінде туға­нымен күллі қазақ жұртшығының жар­қын келешегі үшін өмірін сарп еткен атпал азамат 2004 жылы өмірден озды.