Салт сүбесі – сыбаға
Бала күнімізде жазғы демалыс басталса жанұямызбен нағашымның ауылына қыдырып баратын әдетіміз. Ол жақта әжеміз жыл сайын біздің келуімізді күтіп, немерелерін көргенде қуанып, марқайып қалатын. Қыс бойы жинаған құрт, май, ірімшігін алдымызға әкеліп төгетін. Тіпті бізге арнап сақтап қойған сүр етін шығарып «Сендердің сыбағаларың» деп арнайылап асып, дәм татқызатын. Қазір ол дәстүрден қол үздік пе білмеймін, бірақ әжеміздің көзі кеткелі ол сыбағадан алыстадық.
«Дәстүрдің озығы бар, дәурені өткен тозығы бар» демекші, халықтың атадан балаға көшіп жалғасып және дамып отыратын салт-сана, әдет-ғұрып, мінез-құлық, тәлім-тәрбие және рухани іс-әрекеттің көрінісі дәстүр арқылы танылады. Дегенмен кешегі кеңестік кезеңде ертеден келе жатқан дәстүрдің кейбірі жоғалып, бірқатарының ережесі бұзылды. Тіпті сол арқылы рухани дүниемізге елеулі нұқсан келді. Уақыт өте солардың көпшілігі ұмытылса, кейбір дәстүрімізге тыйым салынды. Десе де ата-бабадан мұра болып қалған салт-дәстүр әрдайым игі мақсат үшін қолданыста болды.
Соның ішіндегі ерекшесі – құрметті адамға, сыйлы қонаққа, жақын-жуыққа немесе жырақта жүрген үй-ішінің бір мүшесіне арнайы сақталатын және тиесілі кәделі мүше ұсынылатын дәстүр – сыбаға. Ол халқымыздың бір-бірін сыйлағанын білдіреді. Жиын тойға келе алмай қалған қадірлі қонағына, жақын туысына немесе соғым сойғанда арнайы жақынына бөлінген мүшені «Сыбаға» деген. Қазақ «Өкпе бер, бауыр бер, сыбағамды тәуір бер», дегенді бекерге айтпаған. Ел ауызында «Үйіме қонып, әкеңнің сыбағасын жеп кет» деген де бар. Алыста жүрген ұл-қызына арнайы кәдесін беріп жіберген.
«Сақталушы еді сыбаға, сапарға кеткен ұлдарға» дегендей, сыбағаның бірнеше түрі бар. Болжаусыз сыбаға, құдағи мен жеңгенің сыбағасы, ағайын-туыс, көршінің сыбағасы, күйеу бала мен келіннің және жорықта жүрген жолаушының сыбағасы.
Кәде сыйластықтан шығатындықтан, сыбағаны арнаулы асын беріп немесе ат мінгізіп, шапан жауып, сырға тағып, жыртыс жыртып, кит кигізіп өтеуге де болады.
Ерсін СӘДУҰЛЫ
