ЕЛ СӨЗІН АЙТҚАН ЕР ЕДІ

Екеуміз 2007 жылдан бастап қыз­меттес болдық. Рахаттың жұ­мыс­сыз жүргенін Қанат Тілеу­хан­нан естіп, шақырттым. Себебі, Ра­хатты сырттай жақсы білуші едім, ой-өресі, ұстанымы берік жі­­гіттердің бірі екенін «Күл­тө­бе­ден», газеттегі мақалаларынан та­нығанмын. Бір кездері ол «Қа­зақ әдебиетіне» «Уа, қайда ба­ра­мыз?» деген мақала жазып, екі ап­тадан соң, менің «Уа, кімбіз?» де­ген жауап мақалам да шығып еді. Рахатпен кездескенде осыны ай­­тып, екеуміз күлісіп, ә дегеннен жа­қын араласып кеттік. Өзі де ор­­таға сыйымды, сыйлы азамат еді ғой… Ескі көлігі бар болатын, кеш­кісін соған сыйғанынша жур­налистерді салып алып, үй-үй­ле­ріне тасып жүретін.

2009 жылы «Алматы» арна­сы­на ауыстық, Рахат көрерменнің та­ным көкжиегін кеңейтер «Пі­кірлер пирамидасы» хабарын жүр­гізді. Бас продюсер Досымбек Қо­нысбекұлы екеуі пікірталас қыз­дыратын кейіпкерлер таңдай­ды, хабар жақсы шықса мәз бо­лып, «Секе, шылым шегейік те» деп жадырап келеді, сәтсіз болса да Рахаттың қабағынан білесің: «Е-е, елдің сөзін айтады деп едім, езді ғой», – дейді. Болды. Біреудің жер-жебіріне жете даттау оның та­биғатында жоқ. Досымбек «Заң» корпорациясына ауыс­қан­нан кейін, Бас продюсерлікке Ра­хат тағайындалды. Жігіттерде бас­шы екенмін деп бедірейіп оты­­ратын қасиет жоқ, Рахат продю­­сер болып жүріп те «Өзге Ал­­ма­ты» атты арнайы репортаждар жа­сады. Хабардың форматы қы­зық еді, журналист кейіпкердің өзі­не айналуы керек. Бірінші ха­бар бомждар жайлы болды. «Раха, бомж болып киінесің, қонатын жеріне барып, көресің» деп едім шо­шып кетті. «Ойбай-оу, Секе, те­ле­дидардан көрген біреу «Ана, Рахат, қаңғыбас болып, қайыр сұ­рап жүр екен» демей ме?» деді көзі жыпылықтап. Досан, Шынар бар, бәріміз жабылып жатып, мұ­ның журналистикадағы ерекше стиль екенін қайта-қайта айтып, көн­дірдік-ау. «Е, мейлі онда» деді де кірісті. Осы репортажды түсіру ке­зінде бір қызық оқиға болды. Ка­бинетте отыр едім Рахат кіріп кел­ді, өңі бұзылып тұр. «Не бол­ды?» десем, «Ана бомждармен бірге ас ішіп едім, оңбай ұшын­дым. Көлікте жүрегім ло­бып, әзер жет­тім» деді. Он минут­тай отыр­ды, жағдайы нашарлап барады. «Жүз граммға қалай едің?» дедім. «Ан­да-санда сыралататыным бол­маса, аса жоқпын» деді. Жас­тардың бірін жүгіртіп жіберіп, «че­куш­ка» алдырдым. Бір құйып «Тарт» дедім, сосын тағы. «Че­куш­­каның» түбі көрінгенде Ра­хаң­ның да жүзіне қан жүгірді.

Ертеңіне келді, жымың-жы­мың етеді.

– Не болды? Жазылдың ба?

– О, Секе, адам болдым. Не­гі­зі, сіздің «еміңіз» аздау болды, жұ­мыстан қайтып бара жатып Бә­кең (Бақ­тияр Әсіренкеев) екеу­міз тағы аздап «ем-дом» жа­са­дық. Содан көзім шарадай жан­ды ғой, – деп ыр­жияды.

Мені репортаж дайын бол­ған­да шақырды. Алғашқы кадр: екі бом­ж қоқыс салынған үлкен кон­тейнерді қопарып, бірдеңе іздеп жатыр. Бір мезетте екінің бірі бері бұ­рылып, камераға беттейді… Ре­портажды көргелі жиналған «сын­шының» бәрі ду ете қалды. Ра­хат! Қоқыс ақтарыпты, қаң­ғыбастарға арналған бейімдеу ор­талығына барып, оларға бе­рі­летін астың дәмін татып көріпті, тө­сегіне жатып, кітаптарын оқып­ты… Репортаж біз күткеннен де әсерлі болды. Айтпақшы, «Шаңырақ» фильмін түсірген ре­жиссер Едіге Болысбаевты осы ре­портажды әзірлеу кезінде тап­тық. Рахаттың аңғарымпаздығы арқасында режиссерді таныдық, «Тағдыр мен тұлғаға» кейіпкер еттік, қаңғыбас болып кеткен та­лант­ты ұлын елі де еске түсірді.

Репортаж әзірлеу барысында Ра­хат жалдамалының жағдайы қиын екенін білдіру үшін жүкші бол­ды, цемент тасыды, Кедендік одақ­тың қатерлі екенін, қазақтың күні авто деген аты ғана бар «Жи­гу­лиге» қарап қалатынын көлікті кө­шеде итеріп жүріп көрсетіп, ес­­кертті. Қызылағаштағы қа­сірет арнайы репортаж ауқымына сый­мады…

2010 жылдың наурыз айында Ал­маты облысындағы Қызылағаш ауылын тасқын шайып кеткені қабырғамызға қатты батты. Дереу Рахатты аттандырдық. Сағат сайын телефонмен хабар алып отыр­дым. «Сұмдық! Ауыл тып-ти­пыл болған ғой» дейді даусы ді­рілдеп. «Қызылағашты көр­сет­пеңдер» деген бұйрық Алматысы бар, Астанасы бар жан-жақтан тү­сіп жатты. Жаңалықтардың жауап­­ты редакторы Руслан Ер­бо­таға да жеке хабарласып, ескер­тіп­ті. «40 адам қырылып жатқанда үндемесек ұят болар. Кейінгісін көріп алдық?!» дедім. Рахат кешке орала сала, шұғыл материал әзір­леп жатқанда бұйрық жайлы айт­падық, жаңалықтардан көрсеттік. Содан кейін ғана жағдайды түсін­дір­дік. «Материал көп еді, обал бол­­ды, ә?» деп маған қарады. Кө­зінен бір тамшы жас байқадым. Сол түні екеуміз фильм әзірлеп, оны «Апат» деп атадық. Таңда ме­ні әкімдікке шақыртты, «Шұ­ғыл эфирге қойып жібер, шығарт­пай тастаулары мүмкін» дедім де қала әкімінің орынбасары Сей­ду­мановтан «Жаңалықтағы» сюжет үшін сөгіс естуге кеттім. Ка­бине­тіне кіріп, ашулы орынбасардың сөзін үнсіз тыңдап отырған кезде қосулы тұрған телевизорға көзім түсіп кетті, «Апат» басталды. Сая­си сақтық туралы қызу сөйлеп тұр­ған Серік Тұрарұлы да көріп, тұ­тығып қалды. Он минуттан аса­тын репортажды екеуміз үнсіз кө­ріп шықтық… Халықтың за­рын, Елбасына «халық орнықты, ас-су жеткілікті» деп есеп берген Мәсімов бастаған топтың өтірігін ашқан фильм еді «Апат».

Рахат продюсер болғанда «Өр­лік дастаны» атты мульт­фильм­дер циклын жасадық, техни­ка­мыз әлсіз, анимациямыз сол­ғын­дау болды, бірақ «қазақ бала­сы көретін түк жоқ» деп сынап, қол қусырып отырғандарға үлгі бо­ларлық іс еді. Көк тиын ақы ал­май еңбек еттік сол мульт­фильм­г­е. Кейін бір кездескенде осы­ны Қасым Аманжолға айтып едік: – Өлермен екенсіздер, – деп ба­сын шайқаған. Қазақ әнінің те­леантологиясын жасасақ деп «Бір әннің тарихы» атты хабар аш­тық. Тар студия, Рахат біреу­лер­ден сұрап әкелген, өзіміз қол­дан қызыл түске бояған пенопласт бал­балдар… Сөйтіп, жүріп жүзден аса әннің тарихын, нұсқаларын жи­нақтадық.

Бірде Досан Қызайбекұлы мен Рахат темекі тастаймыз деп бәс­теседі. Кім ұтылса, сол 100 дол­лар береді. Біз – куә. Байқай­мыз, екеуі де бір-екі күн сыр бер­мей жүрді, шылымқорлықтан та­за құтылатындай сыңайлары бар. Үшінші күні Досан келіп, сы­бырлады:

– Секе, сыртқа шығып қай­тайық­­шы?

Айта алмай тұрған әңгімесі бар екен деп далаға шықсам:

– Бір шылым берші, – дейді.

– Ау, сендер…

– Т-с-с. Рахатқа айтпа, ұты­лып қаламын.

Уәдемді алып, көкнәрға әзер жет­кен апиыншыдай шекесі шып-шып терлеп Досан шылы­мын шегіп алды. Кабинетке кіріп отыр­ғаныма он минут өтпей Ра­хат келіп тұр.

– Секе, далаға шығайықшы, бір әңгіме бар еді.

Шықтық.

– Бір шылым беріңізші… Айт­паңыз, иә?

Осылай екі күн шыдадым. Екеуін кезек ғимараттың сыртына апарып, шылым шеккізіп, жанда­рын жай тапқызам. Бұлардың те­мекі тастағаны маған қиын ти­ді. Сыртқа шыққан сайын, әңгі­ме­лесіп тұрып өзім де тартамын. Үшін­ші күні шыдамадым.

– Әй, – дедім түк болмағандай отырған екеуіне. – Сендердің шы­­лымқорлықтарыңды «ем­дей­мін» деп менің өкпем шіріп кете­тін болды ғой… Анаумен шығып бір шылым, мынаумен шығып бір шы­лым…

Досан күліп жіберді. Ұрлығы ашылғанына ұялып кеткен Рахат болса:

– Ой, Секе, сәл шыдамадыңыз ба? Сіздің өкпе деген бес адамға жетеді ғой, – деп қарап отыр.

– Ой, бір әпенді екенсің, – де­дім жорта ашуланып. Осыдан кейін оны «әпендім» деп кеттім. Қа­­сымда болса езу жиғызбайтын, екеу­міздің барлық суретімізде мен мәз болып түсіппін. Ей, дүние-ай… «Біз деген бір-ақ жапырақпыз ғой, мына Секең секілді аза­мат­тардан көбірек тұқым қалуы ке­рек», – деп дәулігімді әжуалай бе­ретін. Бірде Шынар Сағын­ды­қова «Бөрілер мен шибөрілер» деген арнайы репортаж жасады. Сабыр, Сары Алмас, Баха-фес­тиваль, Киса секілді 90-жылдар­дың серілерінің көріністерін тауып, қылмыс әлемінің жазыл­ма­ған заңы жайлы баяндаған ға­жап материал болды. Репортаж эфирге шыққаннан кейін, арнаға бір жігіттер келіп, күзетке

Шы­нар­ды шақыртады. Шықса, мой­ны күжірейген, беті тыртық-тыр­тық, зор денелі бір шойқара тұр дейді.

– Бандиттер туралы сен жаса­дың ба? – депті әлгі гүж етіп.

– Иә, – дейді зәресі ұшқан Шы­нар.

– Жүрші ана көліктің жанына ба­рып сөйлесейік, әңгіме бар…

Анау меңзеген көліктің жа­нын­да тағы екі адам тұрғанын кө­ріп, қорқынышын әзер жа­сыр­ған Шынар «Қазір, бастығымды ертіп шығайын» деп ішке сып бе­реді. Барып, Рахатқа «Жүрші, бір адамдармен сөйлесу керек» деп қолқа салады. Ойында түк жоқ, Шынарға ілесе шыққан Рә­кеңнің әлгілерді көргенде тілі бай­ланып қала жаздапты.

– Өй, жынды, мұндайларға Секеңді шақырмадың ба? – деп сы­бырлапты жаны қысылғанда. Сөй­тсе, әлгілер шынайы жасал­ған репортаж үшін рақмет айтуға ке­ліпті. «Жарайсыздар» деп Ра­хаң­ды арқадан кезек қағыпты. Кейі­нірек:

– Опырм-ой, сол дәулердің ор­­­тасында тұрып та қаймық­па­дым, ол аздай Секеңді «тістеп» тұр­дым ғой, жүректі екенмін, ә, – деп жа­дырай күліп жүретін еді.

Осыдан кейін Рахат «Азат­тық» радиосына ауысты. Қанша жыл өтсе де арадағы сыйластық жі­бі үзілмеді, оны үзбеген Рахат­тың ыстық ықыласы еді. Аракі­дік қоңырау шалады. Жай ғана тіл­десу үшін. – Даусыңызды сағы­на­мын ғой, – дейтін.

2017 жылдың 18 қарашасында «Информбюрода» қызметтес бол­ған қыз-жігіттер 20 жылдықты же­леу етіп, бас қостық. Алматы­да­ғы Мадина Балғабаева, Досым­бек Қонысбекұлы, Айнұр Асан­бер­ді, Шыңғыс Кіребай, Самал Мейрамқызы, Досан Қызай­бек­ұлы, Сәуле Сәкенова, Бақтияр Әсіренкеевтер жиналды, Аста­на­дан Шынар Сағындықова, Шым­кент­тен Мира Сүлейменова келді. Бәріміз елегізіп, Рахатты іздедік. Ке­шікті. Бір уақытта телефоным шыр етті. Рахат екен, «Қайда­сыз­дар? Кетіп қалмаңыздар, мен Ке­геннен келе жатырмын» дейді. Бесінде жиналғандар түнгі 10-ға дейін Рахатты тостық. Жетті-ау, алып-ұшып жігіттерді құшақтап, қыздардың бетінен сүйіп, ортаны қыз­дырып жіберді. «Сағындым бәріңді» дей берді. Ол кезде бұл Ра­хатты соңғы мәрте көруіміз еке­нін, аз уақыттан кейін оның көп­ті сағынышқа бөлеп, мәңгі­лік­ке аттанарын білмедік қой, жал­ған-ай. Интеллектуал, шын мә­нінде зиялы, қылшылдаған қы­рыққа енді келетін, білім­дар­лықты жоғары бағалайтын жі­гіт­тің мына фәнидегі жолы ерте үзі­леді деп кім ойлаған?!

Қош, әпендім! Иманың са­ла­мат, топырағың торқа болсын! Көр­меген қызығыңды ұрпағың – бес қарғаң көрсін!