Елімізде үш тәуелсіз кассациялық сот өз жұмысын бастайды

Қазақстан Республикасының сот жүйесінде жаңа кезең басталды – 2025 жылдың 1 шілдесінен бастап елімізде үш тәуелсіз кассациялық сот өз жұмысын ресми түрде бастады. Бұл – сот реформасының маңызды нәтижесі, Конституцияға енгізілген өзгерістер мен Жоғарғы Сот бастамаларының нақты жүзеге асуы.

Жаңа кассациялық инстанциялар азаматтардың құқықтарын қорғау тиімділігін арттыруды, сот актілерінің сапасын жақсартуды және сот төрелігінің әділдігіне деген сенімді нығайтуды көздейді.

Кассациялық соттар: не өзгереді?

Бұған дейін кассациялық сатыдағы істердің барлығын тек Жоғарғы Сот қарайтын. Бұл жағдай істердің тым көптігіне, процестің баяу жүруіне және кейбір шағымдардың сапалы қаралмауына себеп болатын. Осыны ескерген мемлекет билігі сот төрелігінің қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру мақсатында үш дербес кассациялық сот құру туралы шешім қабылдады.

Қандай соттар құрылды?

1. Азаматтық істер жөніндегі кассациялық сот

2. Әкімшілік істер жөніндегі кассациялық сот

3. Қылмыстық істер жөніндегі кассациялық сот

Бұл соттар Жоғарғы Соттан дербестендіріліп, өз алдына жеке құрылым ретінде әрекет етеді. Олардың әрқайсысы өз бағытына сай істерді қарайды және азаматтардың түпкілікті әділдікке жету құқығын қамтамасыз етеді.

Реформаның құқықтық негізі

Үш кассациялық соттың құрылуы Қазақстан Республикасы Конституциясына 2022 жылғы референдум нәтижесінде енгізілген өзгерістер аясында мүмкін болды. Кейіннен «Сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы» конституциялық заңына және Азаматтық, Қылмыстық, Әкімшілік процестік кодекстерге тиісті толықтырулар мен өзгерістер енгізілді.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты жаңа құрылымдарды қалыптастырып, кадрлық тағайындаулар жүргізді, материалдық-техникалық база мен процестік ережелерді бекітті.

Кассациялық соттардың мақсаты мен артықшылықтары

1. Сот төрелігінің қолжетімділігі артады

Бұрын тек Жоғарғы Сотқа жүгіну мүмкіндігі болған, енді азаматтар мен заңды тұлғалар істерінің мән-жайын нақты бағыттағы кассациялық сотта қарата алады.

2. Істердің қаралу мерзімі қысқарады

Істер бағыттылығы бойынша бөлінетін болғандықтан, жүктеме азайып, әрбір істі терең талдау мүмкіндігі артады.

3. Сот шешімдерінің сапасы жақсарады

Тар бағыттағы кәсіби судьялар белгілі бір саладағы тәжірибесімен әділ әрі білікті шешім шығарады.

4. Адам құқықтарының қорғалуы күшейеді

Кассациялық сатыда заңның үстемдігі мен әділдік принциптері жоғары деңгейде қамтамасыз етіледі.

Судьялар корпусы және іріктеу

Жаңа соттарға жоғары білікті, кемінде 15 жылдық тәжірибесі бар судьялар ғана тағайындалды. Іріктеу процесі Судьяларды іріктеу жөніндегі комиссия арқылы өтті, бұл процес ашықтық және меритократия қағидаттарына негізделді.

Қазақстанда үш дербес кассациялық соттың құрылуы – құқықтық мемлекет ретінде дамуымыздың келесі қадамы. Бұл өзгерістер сот төрелігін жүзеге асыру сапасын арттырып қана қоймай, азаматтардың әділ сотқа қолжетімді болуына нақты кепілдік береді.

Мұндай реформа – еліміздің құқықтық жүйесін халықаралық стандарттарға жақындатудың және құқық үстемдігін қамтамасыз етудің нақты көрінісі. Болашақта бұл жаңашылдықтар халықтың сотқа деген сенімін арттырып, әділетті қоғам қалыптастыруға елеулі үлес қосатыны сөзсіз.