Қазақстанда Кассациялық сот құру: құқықтық жаңғыртудың жаңа кезеңі

Сот жүйесі – кез келген құқықтық мемлекеттің тірегі. Қазақстанда сот жүйесін жетілдіру мақсатында жүйелі реформалар жүргізіліп келеді. Соңғы жылдары қолға алынған маңызды бастамалардың бірі – жеке Кассациялық сот құру. Бұл қадам елдегі сот төрелігінің әділдігін, заң үстемдігін қамтамасыз етуге бағытталған құқықтық жаңғыртудың жаңа кезеңі болып табылады.

Бүгінде Қазақстанда үш сатылы сот жүйесі қызмет етеді: бірінші саты (аудандық, қалалық соттар), апелляциялық саты (облыстық соттар), және Жоғарғы Сот құрамындағы кассациялық алқа. Алайда, бұл құрылымда кассациялық қадағалау шектеулі түрде жүзеге асады. Жоғарғы Сотқа келіп түсетін істердің көптігі, оның барлық сот актілерін тиімді тексере алмауына әкеледі. Бұл өз кезегінде азаматтардың сот әділдігіне деген сеніміне кері әсерін тигізеді.

Міне, осындай факторлар дербес Кассациялық сот құру қажеттілігін туындатты. Бұл бастама алғаш рет Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2023 жылғы Жолдауында жария етіліп, саяси реформалар пакеті аясында қолға алынды.

Кассациялық соттың құқықтық мәртебесі

Кассациялық сот – апелляциялық сатыдан өткен істерді құқықтық тұрғыда қайта қарауға мамандандырылған жоғары сот органы болады. Оның басты міндеті – сот шешімдерінің заңдылығы мен бірізділігін қамтамасыз ету.

Азаматтық, қылмыстық, әкімшілік және экономикалық істер;

Сот актілерінде жіберілген елеулі құқық бұзушылықтар;

Конституциялық құқықтардың бұзылуына қатысты өтініштер.

Бұл сот инстанциясы процестік нормалар мен заңды қолдану тұрғысынан ғана істі қайта қарауға құқылы. Ол фактілер мен дәлелдемелерді жаңадан зерттемейді.

Кассациялық сот Жоғарғы Соттан дербес, жеке институт ретінде құрылуы көзделіп отыр. Оның құрамына арнайы іріктеуден өткен, жоғары кәсіби деңгейдегі судьялар кіретін болады. Сот ашықтық пен жариялылық қағидаттарын ұстана отырып, қаулыларын ресми түрде жариялайды.

Сот шешімдері құқықтық прецедент ретінде қызмет етеді және төменгі соттар үшін бағыт-бағдар береді. Бұл өз кезегінде сот актілерінің сапасын арттыруға ықпал етеді.

Дербес кассациялық сот құру – көптеген дамыған елдердің тәжірибесінде бар. Мысалы, Францияда Кассациялық сот – ең жоғары сот органы болып табылады, ал Германия мен Ресейде де кассация соттары Жоғарғы Соттан бөлек жұмыс істейді. Бұл тәжірибе сот жүйесінің тиімділігін арттырып, шешімдердің сапасын жақсартуға ықпал еткен.

Қазақстанда дербес Кассациялық сот құру – әділ сот жүйесін қалыптастырудағы маңызды қадам. Бұл институт азаматтардың құқықтарын қорғауға, сот актілерінің сапасын арттыруға, сот тәжірибесін біріздендіруге қызмет етеді. Сонымен қатар, бұл реформаның жүзеге асуы сот жүйесіне деген сенімді арттырып,ш еліміздегі құқықтық мәдениеттің жаңа деңгейге көтерілуіне жол ашады.