Әлеуметтік желі бізге қаншалықты қажет? Иә, қазірде біз телефонмен таң атырып, кеш батырамыз. Жасыратыны жоқ, заман ағымына ілесеміз деп әлеуметтік желіге кіріп, тіл тазалығын кері ысырып, ең байда, орамды қазақ тілінің қадірін кетіріп жүрген жоқпыз ба?

«Вконтакте», «WhatsАpp», «Instagram» – жастардың бел­сенді әрі ең көп қолданатын әлеуметтік желілері. Желілерде белсенділік артқанымен, жазу және сөйлесу тілі өте төмен деңгейде. Қазіргі жас буынның ғаламтордағы жазбасы немесе бір-бірімен хат алмасқанда сөйлесу тілі мәз емес.

– Слм!

– Каксын?

– Не жан? нестеп?

– Жай жатқан. Өз?

Жоғарыдағы диалогтан байқап отырғаныңыздай, бұл жастардың бүгінгі сөйелесу тілі. Қазақ тілінің грамматикасында орфография және орфоэпия заңдылығы бар. Орфография – сөздің дұрыс жазу заңдылығы болса, орфоэпия – дұрыс оқылуы. Өкінішке орай, әлеуметтік желіде екі теория бойынша дұрыс қолданылмайды. Тіпті бір-бірінен ажырата алмайтындар көп. Одан бөлек пунктуация бар. Мұның бәрін мектеп қабырғасында қазақ тілі сабағында өтеді. Дей тұра туған тілімізге немқұрайлық танытатыны қалай?

Желідегі жазбалардың кейбірінен дауыс­ты дыбысты тіпті таба алмайсың. Жылдам хат жазу үшін сөздің ішіндегі дауысты дыбысты тастап кету – грамматикалық қателік. Осыған бой үйретіп алған жастардың ертеңгі күні жазу ережесін ұмытып кетпейтініне кім кепіл?! Қателерге кеңінен тоқталайықшы. Жастардың дені ең алдымен жіктік жалғауын түсіріп жазады. Мәселен отырм – отырмын, ұйктайм – ұйықтаймын, билмейм – білмеймін. Одан соң дауысты дыбысты түсіріп жазу: кдрп – қыдырып, мсқ – мысық, сөзді жөнсіз қысқартып қолдану: раха – рахмет, см – сәлем, сб – сау бол, басқа тілдегі сөздерге қазақ тілінің жалғауын қосып қолдану: каксын?, плизбен (please) сойлессейши деген секілді. Айта берсең мұндай мысал жетіп жығылады. Сонымен қатар, кейбір жазбадан тыныс белгіні мүлдем таба алмайсың. Ал енді бірі сөйлемнің басын, адамның атын үлкен әріппен жазу деген ережені мүлдем ұмытқан.

Рас, бүгінде қолданушы жастардың өз «тілі» қалыптасқан. Олар ең алдымен қазақтың төл әріптерін қолданбайды. Осылайша қазақ тілін жетімсіретіп қолданып жүр. Төл әріптерді қолданып жазатындар да бар. Бірақ олардың саны бірең-сараң ғана. Мұны жастардың өзі де мойындайды.

– Әлеуметтік желіде хат жазғанда қа­зақ әріптерін қолданбаймын. Желі қол­данатындардың көбісі осылай жазады. Сөздерді қысқартып, өзіме ыңғайлы етіп жаза беремін. Бастысы, менің жазғанымды сөйлесіп отырған адамым түсінеді, – дейді желіні жиі қолданатын жанның бірі Диана Әлиева.

Ал екінші бір желі қолданушысы желіде сауатты жазуға шақырады.

– Әр адам әуелі өзінен бастау керек. Айта­лық әлеуметтік желідегі парақ­шамдағы жазбаларды қазақ тілінде жүргіземін. Өзгелерге хат жолдағанда төл әріптерді қолданып, тыныс белгісін ұмыт қалдырмаймын. Осылай әр адам жауаптылықпен қарау керек. Бұл біздің ең бай, сөздік қоры мол, өзге ел қызыға қарайтын ана тіліміз емес пе?! Оны аяқасты етуге ешкімнің хақысы жоқ, – дейді Әйгерім Төлегенова.