Прокурорлық қадағалау жұмысы жетіле түседі

Енді осы Заңның новеллаларына тоқтасақ: Заңның 9-бабының 16 тармақшасымен Бас Прокурорға Конституциялық сотқа жүгіну құқықығы берілген.

Айта кететін жайт, «Конституциялық сот туралы» Заңға сәйкес Конституциялық сотқа жүгіну құқығы тек Бас Прокурор мен Адам құқықтары жөніндегі уәкілге ғана берілген. Бұл жерде Бас Прокурор Конституциялық Сотқа нормативтік құқықтық актілер бойынша ресми түсініктеме беру үшін жүгінеді.

Бұдан басқа Бас Прокурордың өтінішімен Конституция нормаларына қатысты ресми түсіндіруді талап етуге ұсыныстар енгізу мүмкіндігі бар.

Заңның 10 бабының 27 тармақшасымен Прокурордың өкілеттігіне қылмыстық жолмен алынған кірістерді шетелден қайтару, оның ішінде қылмыстық процестен тыс мемлекеттің мүддесін білдіру бойынша халықаралық ынтымақтастық жөніндегі қызметті үйлестіру жұмысы қосылып отыр.

Заңның 3-тарауының 18 бабына сәйкес прокуратураға кәсіпкерлік субьектілерін тексеру құқығы беріліп, бірақ ол тексерулер Қазақстан Республикасы Президентінің, Бас Прокурордың тапсырмасымен және олардың келісімі бойынша ғана жүргізілетіні айқындалған.

Прокурорлық ден қою актілерінің қатарына «Қазақстан Республикасы заңдарының бұзылуына жол берілмейтіні туралы түсіндірме» актісі енгізілді (32-бап).

Бұдан кейін прокурорлар құқық бұзушылықтардың алдын алу, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында немесе дайындалып жатқан құқыққа қарсы іс-әрекеттер туралы мәліметтер болған кезде жеке тұлғаларға және заңды тұлғалардың өкілдеріне Қазақстан Республикасының заңдарын бұзуға жол берілмейтіні туралы жазбаша немесе ауызша нысанда түсіндіреді және оларға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылық туралы ескертеді (41-бап).

Бұрын прокурорлар екі жағдайда ғана нұсқау бере алатын. Сотқа дейінгі тергеп тексеру және жедел іздестіру қызметі бойынша. Ал қазір осылармен бірге әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қосымша тексеріс жүргізуге, атқарушылық іс жүргізуге, жазаларды орындауға, прокуратураның талабы бойынша жүргізілетін тексерулерге мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу мәселелері бойынша да жазбаша нұсқаулар бере алады (35-бап).

Прокурордың қаулы шығару құзыреті де кеңейтілді (37 бап).

Бұған дейін прокурор тәртіптік іс жүргізуді қозғау, тексеріс жүргізу, күштеп әкелу, құқықтық актінің қолданысын тоқтата тұру немесе шектеу сипатындағы шаралардың күшін жою туралы қаулыларды ғана қабылдай алса, жаңа Заң бойынша жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу туралы, күзетпен ұстау, жазасын өтеп жатқан, сондай-ақ пробация есебінде тұрған адамдарға қатысты тәртіптік жазалар мен көтермелеулердің күшін жою, лауазымды және өзге де адамның актісін немесе әрекетін тексеру не өтінішті қарау аяқталғанға дейін үш жұмыс күніне дейін тоқтата тұру, сот орындаушыларының заңсыз актілерінің күшін жою және прокурорлық қадағалау актісін мәжбүрлеп орындату туралы қаулы шығара алады.

Бұл қаулылардың барлығы міндетті түрде орындалуға жатады.

Сонымен қатар, Заңға енгізілген ерекше новелла ол прокурорлардың ақпаратқа қол жеткізу мүмкіндігі (10-бап).

Атап айтсақ, прокурор өз құзыретіне сәйкес дербес деректерді және заңмен қорғалатын өзге де құпияны қорғау жөніндегі талаптарды сақтай отырып, ақпаратқа, мәліметтер мен құжаттарға, қылмыстық, азаматтық, әкімшілік істерге, әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерге, атқарушылық іс жүргізуге және өзге де материалдарға, сондай-ақ құқық қорғау органдарының және өзге де мемлекеттік органдар мен ұйымдардың ақпараттық жүйелері мен ресурстарына Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қол жеткізуге құқылы.

Ағымдағы жылдың 10 айында Ресей Федерациясының құқық қорғау органдарымен бірлескен жиындар өткізіліп, жергілікті халықтың наразылығын тудырып келген Байқоңыр қаласында Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің (әрі қарай – Кодекс) 492-бабын қолдану тәжірибесі өзгертілді.

Кəсіпкерлер мен өзін-өзі жұмыспен қамтитын адамдарды белгіленген орындардан тыс сауда жасағандары үшін əкімшілік жауаптылыққа тарту кезінде заңдылықтың сақталуына талдау жүргізіліп, 8.02.2017 жылғы «Қармақшы ауданында көшпелі сауданы жүзеге асыру үшін орындарды белгілеу туралы» Қармақшы ауданы әкімінің қаулысын заң талаптарына сәйкестендіру жөнінде наразылық енгізіліп, аудан әкімінің аппаратымен қанағаттандырылды.

Сондай-ақ, ҚР ІІМ-нің Байқоңыр қаласындағы Өкілдігіне енгізілген наразылықпен Кодекстің 204-бабымен (жергілікті атқарушы орган белгілегеннен тыс орындарда сауда жасау) заңсыз әкімшілік жауаптылыққа тартылған 34 жеке кәсіпкерге қатысты толтырылған әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулылардың күші жойылды.

Кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау мақсатында талдау жүргізіліп, оқушыларды мектепке дейін және мектептен кейін арнайы автобустармен қауіпсіз тасымалдау кезінде бұзушылықтар анықталып, қадағалау актісі енгізілді. Нәтижесімен 759 баланың құқығы қорғалды.

Бірінші сот сатысындағы қаралған 35 қылмыстық іске прокурордың қатысуы қамтамасыз етіліп, 32 іс бо- йынша 34 тұлғаға қатысты айыптау үкімі шығарылып, ақталмайтын негізде 3 іс тоқтатылған (1 іс амнистия бойынша, 2 іс ҚК-тің 68-бабы-на сәйкес).

Жалпы қылмыс саны 4%-ке төмендеген. Оның ішінде, аса ауыр қылмыстар 100%-ке (4/0), ауыр қылмыстар 8%-ке (36/33), кісі өлтіру 100%-ке (2/0), есірткі қылмыстары 25%-ке (8/6), жол көлік қағидаларын бұзу 100%-ке (1/0) төмендеген.

Мақаламды қорытындылай келе, жаңа «ҚР Прокуратурасы туралы» Конституциялық Заңына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар еліміздің тұтастығын сақтау, азаматтарымыздың бостандығы мен құқықтарын қорғау бағытында атқарылатын прокурорлық қадағалау жұмысын жетілдіруге зор ықпалын тигізеді деп есептеймін.