– Наурызбай Қаршығаұлы, әуелгі сұрағымызды медицина саласына қалай келгеніңізден бастасақ...

– Мен 1990 жылы мұғалімдер отбасында дүниеге келдім. 1996 жылы Жосалы кентіндегі О.Шораяқұлы атындағы №30 мектепке барып, 2007 жылы мектепті бітірдім. Осы жылы М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік медицина университетіне жалпы медицина факультетіне оқуға түстім. 2015 жылы университет бітіріп, аудандық ауруханаға дәрігер ретінде жұмысқа орналастым. Осы жылдың тамызы мен желтоқсан айы аралығында Онкология дәрігері мамандығы бойынша біріншілік даярлықтан өттім. Медицинаға балалық шағымнан қызығатынмын. Мектеп табалдырығында жүрген кезімде түрлі сайыстарға қатысып, көрініс қойып жүлде алған кездерім де болды. Мектеп бітірген соң медицина жолын таңдаймын деп, алға мақсат қойдым. Аллаға шүкір, бүгінде сол мақсатыма жетіп отырмын.

– Өзіңіз қызмет ететін салаға қарай ойыссақ, жалпы қатерлі ісік неден пайда болады? Оның пайда болуына әсер ететін ғылыми дәлелденген факторлар бар ма?

– Қатерлі ісіктің пайда болу себебі өте көп. Атап өтетін болсам, негізгі ауру себебін созылмалы аурумен байланыстыруға болады. Кез келген патологияның пайда болу себебі – иммун жүйесінің дұрыс жұмыс істемеуі әсер етеді. Кез келген тірі ағзада рак жасушалары болады. Иммунитеттің онымен күресуге қауқары барда қатерлі ісік болмайды. Ағза әлсіреп, типсіз жасушаларға қарсы тұруға күші қалмаса, олар ұлғая бастайды.

Күнделікті стресс, жүйкеге артық жүк түсуі, демалыс пен жұмыс режимінің дұрыс болмауы да иммун жүйесіне кері әсер етеді. Қоршаған орта да маңызды. Ауаның ластануы, айналадағы технологиялар. Радиотолқын да қауіпті. Бірден әсер етпейді, бірақ әсері жылдар бойы жинала береді. Бір қызығы – өмір сүру сапасы артқан сайын онкологиялық ауру қаупі де күшейеді.

– Елімізде қатерлі ісікпен ауыратын науқастардың 60- 65 пайызы емдеуге жіберіледі. Бұл – онкологияның дер кезінде анықталған, бірінші, екінші кезеңі. Жалпы кез келген аурудың диагнозын ерте білу үшін жылына кем дегенде бір рет медициналық тексерілуден өту қажет.

– Қазірде скрингтік тексеріс жақсы жүргізіліп келеді. Дей тұра кей адамдар немқұрайлылық танытып жатады. Мұндай жағдайда не істеу қажет? Дәрігер ретінде қандай кеңес бересіз?..

– Қазақстанда скринингтің үш түрі бар.Жатырмойны обырының скринингісі 30-70 жас аралығындағы әйелдерге жүргізіледі. Төрт жылда бір рет әйелдің жыныс мүшесінен сынама алынып, цитологиялық зерттеуге жіберіледі. Омырау рагына 40-70 жас аралығындағы әйелдерді екі жылда бір рет тексереді. Тоқішек рагының скринингісі 50-70 жас аралығындағы ерлерді қамтиды. Екі жылда бір рет нәжісте қан бар-жоғын анықтау үшін тексеріліп отыру керек. Бұл – медициналық сақтандыруға кіретін тегін сараптама түрі.

Денсаулық – ең қымбат байлығымыз. Ол бірінші кезекте өзімізге керек. Сол себепті скринингтік тексеруге немқұрайлы қарауға болмайды. Бұл тексеру дертті ерте анықтап, уақытысында шипа алуға көзделген арнайы бағдарлама. Сондай-ақ аурудың ерте алдын алуға мүмкіндік береді. Кез келген дерттің дауасы – уақытында анықтау. Сондықтан дер кезінде скринингтік бағдарламаға шақырған уақытта барып қаралу керек. Еліміздің әр азаматы жасы келгенде осы тексерістен өтуі ауруды алдын ала анықтауға үлкен септігін тигізеді.

– Рас, онколог дәрігерлер жетіспейді. Бұл ретте әлі де біраз жұмыс істеу керек деп ойлаймын. Әрине, Үкімет тарапынан қолдауға кенде емеспіз, ҚР Денсаулық сақтау министрлігі жыл сайын онкология саласында мамандар даярлауға квотаны көбейтіп жатыр. Дәрігер көбейген сайын, халқымыздың саны да артып келеді. Соған байланысты дәрігер тапшылығы әлі күнге дейін сезіледі.

– Ауданымызда «жаман аурудың» деңгейі қандай? Тұрғындардың көбі қатерлі ісіктің қай түрімен ауырады?

– Ауданымызда қатерлі дертпен «Д» есепте тіркелген науқастар саны былтырғы жылмен салыстырғанда азаймай отыр. Көбіне асқазан, өңеш обыры жиі анықталып, науқастар тиісті деңгейде емдерін қабылдауда.

– «Ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын ізде» деп жатамыз. Жалпы аурудың алдын алу үшін қандай әрекет жасау керек?

– Аурудың алдын алу үшін жоғарыда айтқанымдай, медициналық тексеруден уақытылы жылына 1 рет өту керек. Енді ерте диагностикалауға кеңірек тоқтала кетсем деймін. Бұл – қатерлі ісікті емдеудің ең маңыздысы. Өйткені ауруы ерте белгілі болған науқастардың түгелге жуығының жазылып кету мүмкіндігі бар. Яғни обырдың бәрі – өлімге соқтыратын тажал емес. Оған қарсы тұру үшін, күресу үшін сау күнінде әрекет жасау керек.

– Айналамыздан осы індетті жеңген адамдарды да кездестіріп жатамыз. Олар бұл аурумен қалай күресіп жатыр?

– Ондай пациенттер дер кезінде скринингтік тексеруден өтіп, сапалы медициналық көмек алып, емін уақытылы қабылдағандар. Әрине, көп нәрсе науқастың ағзасына да байланысты. Дей тұра адамға қайтпас қайсарлық пен рухани мықты болу да маңызды.

– Қалай ойлайсыз, қазіргі адамдар басты байлығы­на қалай қарайды?

– «Ауруын жасырған өледі» демекші, адамдар әлі де дәрігерге көрінуді қорқыныш санайды. Дегенмен, қазіргі уақытта халық арасында денсаулығына мән беріп қарайтындар көбейіп келеді. Адамға керегі бірінші – денсаулық. Сол себепті басты байлыққа жүрдім-бардым қарамау қажет. Саламатты өмір салтын ұстану – бұл сөзді барлығымыз естісек те, ол қағидаларды ұстанып жатқанымыз өте аз. Дұрыс әрі уақытымен тамақтану, дене шынықтырумен айналысу, көп қимылдау, көп жүру, таза су ішу, көкөніс пен жемістерді мол пайдалану, ет тағамдарын мөлшерінен тыс пайдаланбау керек. Сау адамдар жылына бір рет дәрігерге көрініп, түрлі тексерулер мен қараулардан өтіп отыруы керек. Әйел адам болсын, ер адам болсын профилактикалық тексерістен өту, анықталған ауруларды уақытында емдету – денсаулықтың үнемі мықты болып жүруіне септігін тигізеді. Ауырып ем іздемей, ауырмайтын жол іздеуді әр адам өзіне мақсат тұтса, нұр үстіне нұр болар еді.