Қазақстан ұсынған қағида – соғыссыз әлем құру
Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік кеңесіне төрағалық етіп, жаһанның ең биік мінберінен Елбасының төрелік айтуы – еліміздің және әлемнің жылнамасындағы тарихи оқиға. «Жаппай қырып-жоятын қаруларды таратпау: сенім шаралары» тақырыбын ту еткен отырыс барысында ядролық қарудан бас тарту, терроризммен күрес мәселесі кеңінен талқыланды.
Халықаралық түйткілдердің түйінін тарқату жолында әрекет етіп жатқан Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік кеңесі – әлемдегі бейбітшіліктің бесігі болуға тиіс, күрделі күрмеудің, қиын теңдеудің жауабын табар бірегей орган. Ғаламдық проблемаларды шешіп, әлем елдерінің ой-пікірін бір арнаға тоғыстыру әсте оңай іс емес. Қазақстан бұл міндетті асқан абыроймен атқарып отыр. 2016 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес мүшесі болып сайланғалы бері Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен еліміз іргелі істердің іргетасын қалады. Жалпы, Қауіпсіздік кеңесінің бес тұрақты мүшесі бар. Олар – Екінші дүниежүзілік соғыста жеңіп шыққан Қытай, Ұлыбритания, Ресей, АҚШ, Франция мемлекеттері. Сонымен қатар тұрақты емес мүшелікке екі жыл мерзімге 10 мемлекет сайлана алады. Бұл айдағы төрағалықтың тізгін-шылбыры Қазақстанның қолына тиді.
Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік кеңесіне төрағалық міндетіне ресми түрде 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап кірісті. 2 қаңтарда БҰҰ ҚК мүше елдері қаңтар айына арналған төрағалық бағдарламасын бекітті. 4 қаңтарда алдағы екі жылда кеңестің тұрақты емес мүшесі болып сайлануына байланысты,
Кот-д’Ивуар, Кувейт, Нидерланды, Перу, Польша, Экваторлық Гвинея елдерінің тулары салтанатты түрде орнатылды. 19 қаңтарда «Қауіпсіздік пен дамудың өзара тәуелділік үлгісі ретінде Ауғанстан мен Орталық Азиядағы өңірлік әріптестікті құру» тақырыбындағы Сыртқы істер министрлерінің пікірталасы өткізілді. Сонымен қатар 25 қаңтарда Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік кеңесіне тұрақты мүше елдер деңгейіндегі Таяу Шығыс пен Палестина тақырыбын талқылайтын отырыс өтеді.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік кеңесіне төраға болудың үлкен халықаралық мәртебесі бар. Бұл ретте Қауіпсіздік кеңесі экономикалық санкциялар, ұжымдық әскери іс-қимыл шараларына қатысты шешім қабылдай алады. Біріккен Ұлттар Ұйымының жарғысына сәйкес Қауіпсіздік кеңесі халықаралық қауіпсіздік пен татулықты қолдау жауапкершілігін мойнына алады және оның шешімдеріне ұйымға мүше елдердің барлығы бағынуы тиіс. 2016 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес мүшесі болып сайланған сәтте Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Алда күткен жауапкершілікке толы жылдарды халықаралық қатынастардағы күрделі кезең болады» деп сипаттаған еді. Расында, әлемдегі не бітпейтін, не қоймайтын дау-дамай мен жанжалдар, бұрын-соңды болмаған сын-қатерлер жағдайды шиеленістіре түскен. Сол кезде Президент «біз жаһандық проблемаларды шешудің жолдарын іздестіруге сүбелі үлес қосамыз» деген. Сол уақыттан бері Қазақстан шашетектен келетін шаруаларды реттеп, өзіне берілген бірегей мүмкіндікті пайдалануға тырысып бақты. Әлемдік қауымдастықтың назарын Қазақстанның көкейтесті бастамаларына аудара алды. Қазақстанның негізгі мақсаты – ядролық қару мен соғыс вирустары және жанжалдан азат әлем құруға бағытталған.
Біз ұстанған жеті басымдықҚазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік кеңесінің 2017-2018 жылдардағы тұрақты емес мүшесі ретінде жеті басымдыққа мән беріп отыр.Ядролық қарусыздандыруға қол жеткізу;Жаһандық соғыс қаупін жою және өңірлік қақтығыстарды реттеу;Өңірлік ынтамақтастық пен қауіпсіздікті нығайта түсу мақсатында Орталық Азияның қызығушылықтарын алға тарту;Терроризмге қарсы күрес;Африкадағы қауіпсіздік пен бейбітшілік мәселелері;Қауіпсіздік пен тұрақты дамудың арасында мызғымас байланысты қамтамасыз ету;Қауіпсіздік кеңесі мен БҰҰ-ның барлық жүйесін XXI ғасырдағы жаңа қауіп-қатерлерге бейімдеу.
Қауіпсіздік кеңесінің отырысында Президент сенім шаралары жаһандық қауіпсіздік қолдаудың, бейбітшілікті нығайтудың маңызды элементі ретінде күн тәртібінен түспеуі тиіс деді. Сөзін нақты мысалдармен айқындаған Елбасы, маңызды дәйектерді де келтірді. Ядролық қаруы жоқ мемлекет ретіндегі мәртебемізді заңмен бекіттік деген Президент, бұл күндері ядролық қауіпсіздік саласындағы барлық халықаралық келісімдердің қатысушысы болып отырғанымызды хабарлады. Бұл ретте Елбасы ынтымақтастықты жарастыру үшін МАГАТЭ-нің төмен байытылған уран банкі ашылғанын, сол арқылы ядролық қаруды таратпау режимін нығайту үшін үлес қосқанын атап өтті. Қазақстан осылайша, халықаралық беделін бекемдеп, ядролық державалардан шабуыл жасамау кепілдігін де алған. Нұрсұлтан Назарбаев қазір күллі әлемді оқтай зулаған зымырандарымен, ядролық қырып-жою қаруларымен қорқытып отырған Солтүстік Кореяны Қазақстанның ізімен жүруге шақырды. Осы орайда Президент Иранның ядролық келісімін мысал етеді. Иран Ислам Республикасы 2015 жылы қабылданған келісім бойынша, арнайы ядролық келісімді орындауға міндетті. Олай болмаған жағдайда АҚШ және Еуропа елдері тарапынан экономикалық, басқа да санкциялық шаралар қысымы жасалуы мүмкін.
– Кейбір қатысушылар тарапынан өз міндеттемелерін жүзеге асыруда туындаған қиындықтарға қарамастан іс-қимылды толықтай қамтитын бірлескен жоспар одан ары табысты іске асады деп сенемін. Бұл мәселені біз АҚШ президентімен бірге талқыладық. Осындай конструктивті тәсілді Солтүстік Кореяға қатысты ядролық проблеманы реттеуде де қолдануға болады деп ойлаймыз. Корей түбегіндегі қазіргі оқиғалар терең қарама-қайшылықтың бар екенін білдіреді. Осыған орай, мүдделі тараптарды Солтүстік Корея мәселесін жылдам әрі конструктивті жолмен шешуге шақырамыз, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Пхеньянды келіссөз үстеліне шақырған Президент бұл орайда Қазақстанның мүдделі тараптар үшін келіссөз алаңын ұсынуға дайын екенін де жеткізді. Сонымен қатар Елбасы ядролық азат аймақтар құру тиімділігін, әскери және ақпараттық технологиялардың жасалуы мен таралуына бақылауды күшейту қажеттігін де қаперден шығармау керектігін айтты. Көтеріліп отырған мәселеге байланысты отырысқа қатысушы делагация басшылары да еркін пікірлерін білдірді.
– Ең маңызды тақырып төңірегінде осы отырысты ұйымдастырғаны үшін Қазақстан тарапына, осы отырысқа шақырғаны үшін Нұрсұлтан Назарбаевқа ерекше алғысымды айтқым келеді. Бұл мәселені Қазақстан бірнеше жылдан бері талқылап, ұсынып келе жатыр. Сіздер үлкен ядролық қарудан бас тартқан аз мемлекеттің бірісіздер. Біз Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес мүшесі міндетіне кірісе отырып, бұл тақырыптың өзектілігін түсіне отырып, оның орындалуы мен қырып-жою қаруының таралмауына өз үлесімізді қосқымыз келеді, – деді Польша Республикасының президенті Анджей Дуда.
Отырыс барысында Ұлыбритания, Кувейт, Перу, Франция елдерінің өкілдері де сөз сөйлеп, ойларын жеткізді. Жиын соңында Елбасы ғаламдық апатты болдырмас үшін адамзатқа үлкен міндет жүктелгенін, бұл ретте ірі ядролық державалар ядросыз қарудан азат әлем құру үшін күрестің алдыңғы шебінде болуы керек екенін батырып айтты. «Бірақ бұл басқа елдер сырт қалуы тиіс дегенді білдірмейді. Әлемдік қоғамдастық – алуан түрлі және көп қырлы сипаты арқылы күшейе түскен біртұтас организм. Ол жер бетіндегі ұлттар мен халықтар арасында теңгерім мен үйлесім болған кезде ғана алға басып, дами алады» деді. Осылайша, Елбасы ядросыз әлем құрудың салмағы бүкіл әлем елдеріне түсетінін жалғыз ауыз сөзбен сездірткендей болды.
Абай АЙМАҒАМБЕТ