АУМАҚТАН ТЫС СОТТЫЛЫҚ: ӘДІЛ СОТҚА ҚОЛЖЕТКІЗУДІҢ ТИІМДІ ТЕТІГІ

Қазақстанда әкімшілік әділет жүйесі қарқынды дамып келеді. Осы бағыттағы маңызды жаңалықтардың бірі – Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекске енгізілген аумақтан тыс соттылық қағидаты. Бұл қағидат әкімшілік істердің кей жағдайларда іс қозғалған немесе тараптар орналасқан жерден тыс өңірдегі сотта қаралуына құқықтық мүмкіндік береді.

Аталған қағидат Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 110-бабымен реттеледі. Бұл бапқа сәйкес, әкімшілік іс қаралатын соттың аумағы өзгертілуі мүмкін, егер:

Тараптардың бірі істің әділ және бейтарап қаралатынына сенімсіздік білдірсе;

Іс бойынша судьялардың барлығы істі қараудан шеттетілуге жатса;

Істің сипаты ерекше маңызға ие болып, оны аумақтан тыс өңірде қарау объективті түрде тиімді саналса.

Мұндай жағдайларда аумақтық соттылықты өзгерту туралы шешімді Жоғарғы Соттың Төрағасы немесе уәкілетті орган қабылдайды.

Аумақтан тыс соттылық – сот ісін әділ әрі бейтарап қараудың кепілі. Бұл механизм:

Соттардың тәуелсіздігін қамтамасыз етеді;

Сот төрелігіне деген азамат сенімін арттырады;

Мемлекеттік органдардың қызметіне объективті бақылау жүргізуге жағдай жасайды.

Мысалы, егер белгілі бір өңірде мемлекеттік орган мен сот арасында бұрыннан байланыс қалыптасқан болса, сол өңірде қаралатын іске қатысты бейтараптыққа күмән туындауы мүмкін. Осындай жағдайда істі басқа өңірге ауыстыру – заңмен қарастырылған, құқыққа негізделген шешім болмақ.

Көп жағдайда азаматтар мұндай құқықтық тетік туралы біле бермейді. Сондықтан ақпараттық-түсіндіру жұмыстары аса маңызды. Әкімшілік құқық бұзушылықтар немесе мемлекеттік органдардың әрекетіне шағымдану барысында азамат соттан аумақтан тыс соттылық қағидатын қолдануды сұрай алады. Бұл үшін нақты негіздемелер келтірілуі тиіс.

Қорытынды: Аумақтан тыс соттылық – бұл сот төрелігінің әділеттілігі мен заңдылығын қамтамасыз етудің маңызды қадамы. Бұл қағидатты тиімді қолдану – азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғау көрсетуді назардан тыс қалдырмауы тиіс.