Жасанды жауын жауа ма?

Арабиядағы жасанды жауын соңы су тасқынына ұласқан. Жергілікті ақпарат құралдарының хабарлауынша, нөсер мен күшті жел өткен аптаның ортасынан бастап толастамаған. Синоптиктер қолайсыз ауа райы ғалымдар электр зарядтары арқылы жаңбыр жаудыру үшін аспанға дрондар жібергеннен кейін орнағанын айтады. Әйтпесе Біріккен Араб Әмірліктерінде жазда мүлде жауын түспейді. Қыс пен көктемде де жаңбыр аз жауған. Осыдан бірнеше жыл бұрын қытайлықтар көлемі жағынан үш Испаниямен тең келетін «жаңбыр фабрикасы» құрылысын салып жатқаны хабарланды. Жалпы жасанды жаңбыр – бұл ауа райын өзгертудегі жоба. Жобаның мақсаты – климаттың өзгеруімен күресу, аймақтағы жауын-шашынның мөлшерін он миллиард текше метрге дейін арттыру. Ол Қытайдағы жылдық судың шамамен 7 процентін құрайды. Жаңбыр технологиясы жобасына қарсылық көрсететіндер де бар. Олардың кейбіреулері технологияның тексерілмеген сипатын айтса, енді бірі тұрақсыз аймақтағы халықаралық шиеленісті арттырады деп қорқады.

Бұл қалай жүзеге асады? Тибет үстіртіндегі қатты отынды жанатын мыңдаған камераларды орналастыруды қарастырады. Жану кезінде камералар күміс йодид шығарады. Йодид ауадағы су молекулалары үшін конденсат ретінде жұмыс істейді. Йодид молекулаларының айналасында жиналған су молекулалары қаншалықты қиын болса, олар қар немесе жаңбыр сияқты жерге құлайды. Бұл процесс «бұлтты себу» деп аталады. Жыл са­йын Үнді мұхитының ылғалды маусымдық желдері Гималай тауларынан солтүстікке қарай жылжиды. 30 метеорологиялық спутниктен нақты уақыт режимінде жиналған муссон белсенділігінің деректері жанармай жануының сумен қамтылған тұмандардың йодидке қосылуы үшін оңтайлы жағдайларға сәйкес келетіндігін қамтамасыз етеді, бұл жану кезінде босатылып, жаңбыр мен қарды күшейтеді. Жану желілері ұшақтарға, бұлтқа егістікке, тіпті артиллерияға әсерін барынша арттыруға көмектеседі.

Климаттың өзгеруі – Қытайдың осы жобаны жүзеге асыруының басты себебі. SCMP мәліметтері бойынша, климаттық модельдер осы аймақта қатты құрғақшылық пен температура көтерілуін болжайды. Ал бұл аймақтық жауын-шашындарды азайтады.

Қазақстанда жасанды жауын-шашын жаудыру жөніндегі зерттеулер туралы сұраққа белгілі ғалым жауап берді. Арнайы технология көмегімен ел аумағында жауын-шашынды көбейту мүмкіндігі бар. Бірақ, бұл тек солтүстік облыстарға жақсы әсер етеді екен. "Қазгидромет" РМК ғылыми-зерттеу орталығының директоры Нұрлан Абаев Қазақстанда жауын-шашынды көбейту туралы зерттеулерді отандық ғалымдар жүргізгенін айтты.

– География ғылымдарының докторы, профессор Александр Владимирович Чередниченконың ғылыми зерттеулері негізінде "Изменение климата Казахстана и возможности адаптации за счет дос­тупных водозапасов облачности" деген монографиясы жарияланды. Жүргізілген зерттеулер нәтижесі бойынша, елдің солтүстік өңірлерінде ғана жасанды жа­уын-шашын жаудыруға мүмкіндік бар, ал қалған өңірлерде бұл көрсеткіштер шамалы. Яғни, оңтүстік өңірдегі Аралды жасанды жауын-шашын жаудыру арқылы толтыру әзірше мүмкін емес. Бірақ, бұл мәселе де болашақта шешімін таба жатар, – деді Нұрлан Абаев.

Бұған дейін БАҚ-та БАӘ жаңа технологиялар арқылы жасанды жауын-шашын жау­дыру маусымын бастағаны хабарланған болатын. 14 шілдеден бастап Біріккен Араб Әмірліктерінің әртүрлі аудандарында, күндізгі 50 градус ыстыққа қарамастан жауын жауды. Синоптиктер мәліметінше, жауын-шашын арнайы тәжірибеден кейін басталған.

Бұл жаңалыққа Нұрлан Абаев, жаңбырды жасау технологиялары өткен ғасырдың 40-жылдарынан бері белгілі екенін және бүгінде әлемде жауын-шашын мөлшерін көбейту технологиясы бар екенін, алайда табиғи жауын-шашын күтілмесе, жасанды түрде жаңбыр шақыру мүмкін емес екенін айтты. "Бар бұлтты қолдана отырып жауын-шашын мөлшерін ұлғайтуға болады. Яғни, белгілі бір аймақта жауын-шашын болатынын алдын ала білген соң, сол бұлттардың санын арнайы технология көмегімен көбейтеді. Ал, жоқ бұлтты басқа жақтан алып келе алмаймыз. Әртүрлі ғалымдардың зерттеуі бойынша, егер бар бұлтпен дұрыс жұмыс жасалса, онда жауын-шашын мөлшерін 10-15 пайызға арттыруға болады. Арабиядағы жағдай бойынша жауап берер болсам, қазір әлемде бұлтсыз жаңбыр шақыру технологиясы жоқ. Егер шөл далада жаңбыр жауса, онда оған табиғаттың да қатысы бар. Сондай-ақ, Таяу Шығыста нөсер жаңбыр сияқты сирек құбылыстар бұрын орын алғанын және болашақта қандай да бір эксперимент жұмыстар жүргізбестен белгілі синоптикалық жағдайларда да байқалатынын атап өткен жөн" деді ғалым.

Айта кетсек, бұған дейін Еуропада, Қытайда және Үндістанда су тасқыны болды. Кейбір желі қолданушылары бұл оқиғаны Арабияда болған жаңбырмен байланыстыра бастады. Алайда Нұрлан Абаев­ бұл екеуін бір-біріне байланыстыруға ешқандай негіз жоқ деп санайды.

Ғалымның айтуынша, жауын-шашын мөлшерін тек жергілікті деңгейде, аз мөлшерде ғана көбейтуге болады. Бірақ жаһандық деңгейде көбейту мүмкін емес. Яғни, Еуропа мен Қытайда болып жатқан нәрсе – бұл тек табиғи процестер. Әлемде болып жатқан түрлі табиғи апаттар ол тылсым күш. Адам тылсым табиғат алдында өте әлсіз. Біз табиғатпен арпалыса алмаймыз. Жасанды табиғи апаттар жасау туралы түрлі эксперименттердің соңы қайғылы болуы мүмкін. Сондықтан оған ешбір ғалым тәуекел жасай алмайды дейді ол.