Керосин шамының тарихы

Аудандық тарихи-өлкетану музейінде ХІІІ-ХХ ғасыр аралығын қамтитын 1000-ға жуық бірегей экспонат сақталған. Соның бірі – керосин шамы. Бұл дүние XIX-ХХ ғасырлардың басында танымал болды, бірақ электр жарығын кеңінен енгізгеннен кейін керосин лампалары негізінен электр қуаты жоқ жерлерде, электр қуатын өшіру жағдайында, сондай-ақ туристер үшін қолданылады.

Керосин шамының алғашқы прототипі – мұнай шамын IX ғасырдағы Бағда Ар-Рази сипаттаған. Жарықтандыру кезінде керосинді қолданудың алғашқы тарихи ескертулері 1846 жылдан басталады. Сол кезде Абрахам Геснер көмір өнімін жарықтандыру мақсатында қолдануды ұсынды және жаңа отынның артықшылықтары жайлы айтып кеткен болатын.

Алғашқы керосин шамдары 1853 жылы пайда болды деп саналады. Осы жылы Львовтағы австриялық ғалымдар Игнатий Лукасевич пен Ян Зег керосинді май шамында қолдана бастады.

Сол жылы Венадан Рудольф Дитмар керосин шамының дизайнын ұсынды. 1856 жылы АҚШ-та өндірілген сериялық керосин шамының прототипі пайда болды. Шамның жұмыс істеу принципі май шамымен бірдей: жанғыш зат (керосин) контейнерге құйылады, ол жерден жану аймағына мөлшерленеді.

Қазіргі уақытта керосин шамдарын жобалаудың бірнеше нұсқалары белгілі. Бірінші кезекте бұл дәстүрлі білтелі шамдар керосині жалпақ немесе сақиналы білте арқылы көтеріліп, резервуар аймағына жану есебінен капиллярлық құрамда өтеді. Шамадан тыс артық қылшықтарды күйіп қалмас үшін мезгіл-мезгіл қысқартып тастап отырады. Жіп әдетте мақтадан жасалады.

Ертеде тоқыма, желге төзімді, кеніш шамдар, шағылдырғышы бар және басқа да көптеген түрі пайда болған. Дизайн шамды тасымалдауға және іліп қоюға арналған рамамен жабдықтаған.

Ғалия ӘСКЕРБЕКҚЫЗЫ,